علامه حلی

          مهدی نعمتی 
            بازدید : 852
          چهارشنبه 29 آذر 1391
           نظرات (0)
        

شیخ حسن بن یوسف حلی (علا مه حلی)

حسن بن یوسف بن علی بن مطهر حلی، معروف به علا مه حلی یكی از اعجوبه های روزگار است در فقه، اصول و كلام و منطق و فلسفه و رجال و غیره كتاب نوشته است درحدود صد كتاب از آثار خطی یا چاپی او شناخته شده كه بعضی از آنها به تنهایی (مانندتذكره الفقها) كافی است كه نبوغ او را نشان دهد علا مه كتب زیادی دارد كه غالب آنهامانند كتابهای محقق حلی در زمانهای بـعد از او از طرف فقها، شرح و حاشیه شده است كتب معروف فقهی علا مه عبارت است از ارشاد، تبصره المتعلمین، قواعد، تحریر،تذكره الفقها، مختلف الشیعه، المنتهی و.
عـلا مـه اسـاتـیـد زیادی داشته است در فقه شاگرد دائی خود محقق حلی و در فلسفه ومنطق شـاگـرد خـواجه نصیر الدین طوسی بوده است فقه تسنن را نزد علمای اهل تسنن تحصیل كرده است علا مه در سال 648 متولد و در سال 726 درگذشته است.[1]
عـلا مه بزرگوار، آیه اللّه شیخ حسن بن یوسف بن مطهر حلی، (متوفی 726 ه ق) فقیه بزرگوار و مـتـعـهد اسلام، رئیس طائفه و فقیه بزرگوار شیعه، صاحب ابتكارات ونوآوریها، دارای شخصیت معنوی بسیار جلیل القدری می باشد كه ریاست ومرجعیت شیعه در قرن هفتم هجری به او منتهی گردیده است.
موقعیت ممتاز علمی و اجتماعی او، بالاتر از آن است كه در یك مقال یا نوشتاركوتاه بگنجد، یا شان و اعـتـبـار عـلمی و اجتماعی او در یك فصل بازگو گردد، و درمحدوده مختصرنگاری گزیری نـیـسـت جز آنكه خلاصه ای از گفته ها و نوشته های رجال تحقیق و تخصص را كه آشنایی كامل با نـحـوه فـعـالـیت و اندیشه های فقهی وعلمی او دارند بازگو نماییم و سپس به بررسی و تجزیه و تحلیل مطالب آنان در مورداین شخصیت عالیقدر بپردازیم.
ولادت:
ایـن سـتـاره فروزان آسمان علم و فقاهت در روز 29 ماه مبارك رمضان سال 648هجری در شهر حله پا به عرصه وجود نهاد و ماده تاریخ آن لطف رحمت می باشدتولد او در یك خانواده علمی و روحانی بوده است.
از اوان كودكی به تحصیل علم و كسب كمال پرداخت ادبیات عرب و علوم مقدماتی و متداول عصر را در حـلـه نزد پدر دانشمندش و سایر علمای بزرگ آن منطقه، همچون دایی بزرگوارش محقق حـلـی و پسر عم مادرش شیخ نجیب الدین یحیی بن سعید و سید احمد بن طاوس و رضی الدین عـلـی بـن طـاوس و حـكیم مشهورابن میثم بحرانی مؤلف شرح نهج البلاغه آموخت هنوز سنین عـمـرش به حد بلوغ نرسیده بود كه از تحصیل علوم مقدماتی فراغت یافت و به مقام عالی اجتهاد نـائل آمـدو از همان روزها آوازه فضل و نبوغ و هوش سرشار او همه جا طنین افكند و آینده بسیار درخشانی را به او نوید داد.
عصر زندگی او:
عـلا مـه در زادگاه خود رشد كرد و همانجا به ادامه تحصیل مشغول گردید و درآن زمان كشور ایران در آتش بیداد اولاد چنگیزخان مغول می سوخت و شهرهای مركزی ایران، یكی پس از دیگری سـقوط می كرد، و اهالی آن شهرها با اندك بهانه تاآخرین نفر قتل عام می شدند چیزی نگذشت كه هـلاكـو نـواده چنگیزخان آهنگ فتح عراق كرد وبرگ اول كتاب مبادی الاصول با اجازه ای به خط علامه حلی.
در سـال 656 لـشكر به بغداد فرستاد و منطقه عراق را دچار وحشت و اضطراب نموددر این موقع علا مه حلی هشت ساله بود.
اساتید:
او در معقول و منقول، محضر اساتید بزرگواری را درك كرده است كه از اساتیدمعقول او می توان از:
خـواجه نصیر الدین طوسی، كاتبی قزوینی، حكیم منطقی شافعی معروف به دبیران را نام برد و از اسـاتـیـد منقول او می توان از دایی بافضیلت خویش، محقق حلی،و والد ماجد خویش، شیخ سدید الـدیـن یـوسـف و سید احمد بن طاوس و برادرش سید علی بن طاوس و ابن میثم بحرانی و پسر عـمـوی مـادر خویش، شیخ نجیب الدین یحیی و شیخ تقی الدین عبداللّه بن جعفر بن علی صباغ حنفی و شیخ عزالدین فاروقی واسطی نام برد.
مشایخ روایتی:
از مـشایخ روایتی او علاوه بر اساتید مذكور، خود از شیخ مفید الدین بن جهم فقیه اسلامی و شیخ نـجـیب الدین محمد بن نمای حلی و سید عبدالكریم بن طاوس صاحب كتاب فرحه الغری و علی بن عیسی اربلی صاحب كتاب كشف الغمه نام برد.
شاگردان:
او دارای حـوزه وسـیـع و پـربركتی بوده است و شاگردان متعددی از مكتب فقه واصول او فارغ التحصیل گردیده اند و جالب توجه آن است كه خواجه نصیر الدین طوسی را از شاگردان فقهی او به شمار آورده اند، آنچنان كه او استاد معقول وریاضیات علا مه بوده است و این نوع مبادله و تفاهم فرهنگی در جمع دانشمندان مابی سابقه نبوده است.
تالیفات:
علا مه حلی یكی از پركارترین و موفق ترین فقهای نامدار شیعه از نظر تالیف به شمار می آید و طبق احـصـا و شـمارشی كه از تالیفات او به عمل آورده اند، با تقسیم به روزهای عمر او، به هر روز آن تا هـزار سـطـر رسـیـده اسـت و این امر، از كرامتها وتاییدات الهی حكایت دارد، حالا آیا او هم مانند مـرحـوم مـجلسی از دستیاران ومعاونان و شاگردان خویش بهره جسته است یا آنكه اغلب اوقات خـود را بـه تـالـیف وتصنیف اشتغال ورزیده است، چندان مهم نیست، آنچه بالعیان و بالمشاهده مـی بـیـنـیـم،ایـن اسـت كـه كـثـرت و اتـقان و استحكام تالیفات او از یك عمر پربركت و توام با تـوفـیـق،حكایتها دارد و نوع تالیفات او نشانگر این معنی است كه از فكر وقاد و نظر صائب خود او سریان و جریان پیدا كرده است، چون ابتكارات و تراوشهای فكری برجسته را نمی توان بر عهده فرد امین یا فاضل دیگری گذاشت، یا محصول فكری آنان را به حساب خویش گذاشت، و نوع آثار علا مـه از قـسـم اول می باشد و این احتمال هم وجود دارد كه علا مه تكمیل كتابهای ناقص خود را بر عـهده فرزند مجتهدش فخرالمحققین نهاده باشد، كه اصل فكر مربوط به خود او بوده و تنظیم و تـحریر وتنسیق مربوط به دیگران بوده باشد چون فخرالمحققین با عمر پربركت هشتاد و یك ساله خویش در تكمیل كتابهای پدر كوشیده است، و از خود او و به نام او چندان كتاب باقی نمانده است.
گفتار تفرشی:
سـید مصطفی تفرشی، صاحب كتاب نقد الرجال می گوید: علا مه آن قدرفضیلت و شان و اعـتـبـار دارد كـه بهتر آن است كه توصیف نشود، چون توصیفها وتعریفهای من چیزی بر شان او نمی افزاید او بیش از 70 جلد كتاب دارد كه هر كدام نشانگر نوعی از فضیلت و نبوغ و علم و دانش اوست. [2]
صـاحـب روضـات بعد از نقل این سخن می افزاید: او بیش از 90 جلد تالیف دارد[3] ولی به تـعبیر استاد شهید مطهری، او در حدود 100 جلد كتاب شناخته شده وناشناخته دارد، چون خود علا مه در كتاب الخلاصه بیش از این رقم را معرفی نموده است.
عـالـم مـتتبع و دانشمند نامی مرحوم مدرس صاحب كتاب ریحانه الادب درشرح حال او بیش از 120 جـلـد كـتاب را با نام و عنوان تحقیقی آنها نام می برد و ما برخی از آنها را برگزیده و در اینجا می آوریم و طالبان تفصیل را به خود آن كتاب ارجاع می دهیم:
1 ـ الابحاث المفیده فی تحصیل العقیده (كلام).
2 ـ ابطال الجبر (كلام).
3 ـ الفین بین الصدق و المین (در امامت و ولایت).
4 ـ تبصره المتعلمین فی احكام الدین كه بارها در ایران به چاپ رسیده است.
5 ـ تذكره الفقها (در فقه استدلالی) در دو مجلد محتوی اكثر ابواب فقه.
6 ـ تسلیك الاذهان الی احكام الایمان (در فقه) در یك مجلد.
7 ـ تلخیص الكشاف (در تفسیر قرآن مجید).
8 ـ تلخیص المرام فی معرفه الاحكام (در فقه).
9 ـ شرح تجرید خواجه نصیر الدین طوسی كه به كشف المراد معروف است.
10 ـ منهاج الاستقامه كه ابن تیمیه در رد آن چند مقاله نوشته و پاسخ شنیده است.
11 ـ القواعد كه در آن كتاب بیش از 40 هزار فرع فقهی را عنوان نموده است (در 10 جلد).
12 ـ الارشاد. [4]
و جز اینها یكصد و ده جلد دیگر تالیف دارد كه اسامی آنها در منبع فوق الذكرآمده است.
گفتار صاحب مستدرك:
مـحـدث متتبع و دانشمند نامی، محدث نوری (ره) در كتاب مستدرك وسائل الشیعه در مورد او چنین می نگارد:.
علا مه حلی شیخ بزرگوار و جلیل القدر اقیانوس علوم، و غواص فضائل وحكمتها، حافظ ناموس هدایت و ارشاد و شكننده ناقوس ضلالت، پاسدار حریم دین، زائل كننده آثار فسادگران او در جمع علما و دانشمندان اسلام، همانند بدر (ماه شب چهارده) در میان ستارگان می درخشد و نسبت به دشـمـنـان و بـدخـواهـان سیاه دل،شدیدتر از عذاب زهرناك و برنده تر از شمشیر مسموم است او دارنـده مـقـامـات فـاخـره و كـرامات درخشان و سعادتهای ظاهری است او زبان گویای فقها و متكلمین،محدثین، مفسرین و ترجمان حكما و عرفای سالكین متبحر است او فردی است كه لقب آیه اللّه تام و كامل، شایسته اوست رحمتها و عنایات خاص خدا شامل حال اوباد. [5]
گفتار صاحب ریاض:
رجـالی معروف، صاحب ریاض العلما درباره او گوید: پیشوای وارسته،عالم عامل، فاضل كامل، شـاعـر ماهر، علا مه علما، فهامه فضلا، استاد جهان، معروف در بین ما به علا مه علی الاطلاق مـوصـوف بـا نـهـایت علم، فهم، كمال او فرزند خواهرمحقق می باشد و او آیه اللّه روی زمین مـی بـاشـد او حـقوق بی شماری از نظر زبان، بیان و قلم بر عهده طائفه شیعه امامیه دارد او جامع عـلوم مختلف و مصنف در رشته های گوناگون آن بود او به تنهایی فقیه، حكیم، متكلم، محدث، اصـولی، ادیب و شاعرماهری بود من برخی از اشعار او را در اردبیل دیدم كه به كمال جودت طبع او در نظم و شعر دلالت دارد. [6]
دانشمندان اهل سنت و علا مه:
تـجـلـیل و توصیف از مقام علمی علا مه حلی اختصاص به علما شیعه ندارد،بلكه دانشمندان اهل سـنـت نـیـز او را مـورد تـوصیف و تجلیل قرار داده اند از باب نمونه،ابن حجر عسقلانی در كتاب لسان المیزان درباره او گوید:
ابـن یـوسـف بن المطهر الحلی، عالم شیعه و پیشوا و مؤلف آنان است او آیت حق در ذكاوت بود المختصر ابن حاجب را شرح زیبایی نمود او همان فردی است كه شیخ تقی الدین بن تیمیه در كـتـاب خـود ردی بـر او نوشته است و كتاب او معروف به رد بر رافضی است ابن مطهر بسیار خوش اخلاق و خوش برخورد بود هنگامی كه كتاب ردیه ابن تیمیه به دست او رسید، گفت: اگر او می فهمید كه من چه می گویم، به اوپاسخ می دادم. [7]
از ایـن نوع كلمات و سخنان توصیفی، در مورد آن مجتهد والامقام به كثرت وفراوانی وجود دارد كه به نقل یك نمونه بسنده گردید.
وفات:
او پس از عمری تلاش و كوشش در راه احیای شریعت، در یازدهم یا بیست ویكم محرم الحرام 726 هجرت در حله وفات یافت و جنازه او به نجف اشرف حمل گردید و در جنب رواق مطهر مرتضوی (ع) از ایوان طلا دفن شد و در مقابل آن، مزارشیخ احمد مقدس اردبیلی قرار گرفته است.

[1] . آشنایی با علوم اسلامی، ص 301 .
[2] . ریحانه الادب، ج 4، صفحات 176 ـ 178 چاپ كتابفروشی خیام .
[3] . روضـات الـجـنـات، ج 2، ص 270 ـ افـرادی كه طالب تحقیق بیشتر در این زمینه می باشند، می توانند به:روضات الجنات، ج 1، ص 294 و ج 2، صفحات 269 تا 286 و 356 ـ ریاض العلما، ج 2 ـ ریـحـانه الادب، ج4، ص 167 ـ مجله مكتب اسلام، سال 4، شماره های 6، 7، 8 و 9 به قلم آقای دوانی ـ تاسیس الشیعه لعلوم الاسلام، تالیف سید حسن صدر، صفحات 34 تا 36، و دیگر كتابهای مربوطه مراجعه نمایند.
[4] . ریحانه الادب، ج 4، ص 179 .
[5] . فایده سوم از خاتمه مستدرك، ص 459، جز سوم چاپ سنگی .
[6] . ریاض العلما، ص 357 .
[7] . لسان المیزان، ج 2، ص 317، چاپ حیدر آباد دكن .

منبع : اندیشه قم

برچسب ها علامه حلی , زندگی نامه ی علامه حلی ,

ارسال نظر برای این مطلب